W społeczeństwach zachodnich powszechnie akceptowanym modelem opieki nad nieletnimi dziećmi jest ten, w którym to rodzice odpowiadają za zaspokajanie ich potrzeb. Dorośli wykonują pracę opiekuńczą, a jeśli nie są w stanie jej wykonać samodzielnie, powinni wykorzystać inne możliwości zapewnienia dzieciom niezbędnej opieki, na przykład poprzez kupno usług opiekuńczych na rynku od innych dorosłych osób. Taka wizja podziału pracy opiekuńczej w rodzinach nie oddaje jednak złożoności tego zjawiska pod względem zróżnicowania aktorów społecznych, mogących podejmować się pracy opiekuńczej czy to z własnej woli, czy to wskutek narzucenia im tego obowiązku. Do tej grupy należy rodzeństwo.
Bracia i siostry również uczestniczą w wykonywaniu pracy opiekuńczej wobec siebie nawzajem. Jak wskazują badania, to jednak siostry częściej zajmują się rodzeństwem w dzieciństwie i nastoletniości niż bracia. W swoim wystąpieniu zaprezentuję, jakie aktywności mogą wchodzić w zakres pracy opiekuńczej wykonywanej przez rodzeństwo na rzecz (zwykle młodszych) braci i sióstr. Omówię również modele, w jakich praca opiekuńcza jest świadczona może być świadczona na rzecz rodzeństwa w okresie dzieciństwa i nastoletniości. Jednym z kluczowych wymiarów analizy pracy opiekuńczej w relacjach między rodzeństwem jest wzajemność (lub jej brak). Opieka może być świadczona wielostronnie (gdzie dzieci osiągnęły podobny poziom rozwoju) lub jednostronnie (gdy tylko jedno z dzieci, zwykle najstarsza siostra, wykonuje to zadanie). W obrębie modelu opieki wielostronnej wyróżniłam szczególny model opieki kaskadowej, występujący w sytuacji, gdy w rodzinach z więcej niż dwójką dzieci siostry i bracia przejmują po sobie obowiązki opiekuńcze wobec kolejnych, młodszych dzieci. Drugim istotnym wymiarem jest tu intensywność opieki, jaką zmuszone są podejmować dzieci w sytuacji, gdy dorośli nie zaspokajają ich potrzeb. Zdarza się, że siostry obciążane są obowiązkami opiekuńczymi przekraczającymi ich możliwości. W takiej sytuacji nierzadko mamy do czynienia z tym, co w literaturze socjologicznej określa się niekiedy mianem matkowania (ang. mini-mothering), czyli sytuacją, gdy jedna z sióstr, przeważnie najstarsza, wchodzi w rolę matki wobec pozostałego rodzeństwa.
Praca opiekuńcza wykonywana przez rodzeństwo może zbliżać do siebie braci i siostry, a także budować poczucie sprawczości w jednostkach i wyposażać je w cenne umiejętności przydatne w dorosłym życiu. Może jednak ona również oddziaływać negatywnie zarówno na więzi między rodzeństwem, jak i na jednostki, np. poprzez utrudnianie osobie obciążonej opieką kontynuowania nauki.
Wystąpienie przygotowane zostanie na podstawie analizy 62 wywiadów jakościowych z dorosłymi osobami posiadającymi przynajmniej jedną dorosłą siostrę lub dorosłego brata.
