Ryzyko a zdrowie publiczne
Przywołując pogląd Niklasa Luhmanna (1993) można powiedzieć, że ryzyko dotyczy przyszłości, zależy od decyzji i stanowi opozycję do… niebezpieczeństwa. To oryginalne ujęcie doskonale wpisuje się w realia polityki zdrowia publicznego. Fenomen ryzyka odnosi bowiem do trzech elementów: przedmiotu, który powoduje ryzyko, domniemanej szkody, która jest jego skutkiem oraz sposobu w jaki zostają one połączone (Hilgartner 1992). Epidemiologia, wiedza ekspercka, wieloczynnikowe modelowanie statystyczne, „urzeczywistniają” czynniki ryzyka obracając relacje arytmetyczne w relacje przyczynowo-skutkowe. Jednocześnie przyczyn powstawania problemów zdrowotnych zdecydowanie częściej szuka się w jednostce niż w populacji, podczas gdy identyfikacja czynników ryzyka, zostaje zredukowana do poziomu stylu życia i wyborów indywidualnych (Rose 1985, Lupton 1995). Oznacza to również redefinicję zbiorowości jako przedmiotu zarządzania poprzez racjonalne, oparte na dowodach naukowych kalkulacje ryzyka (Petersen i Lupton 1996). Proces ten idzie w parze z indywidualizacją i responsybilizacją ryzyka współtworząc dyskurs społeczeństwa neoliberalnego.
W drugiej połowie XX wieku, ryzyko stało się przedmiotem regulacji, a mnogość zagrożeń i rosnąca potrzeba przeciwdziałania im sprawiła, że współczesne społeczeństwa ryzyka stały się w istocie społeczeństwami regulacji (Rothstein i in. 2006). Proces regulacji ryzyka jest wieloetapowy. Składa się na niego ocena ryzyka (jak wysokie jest ryzyko?), ewaluacja ryzyka (na ile akceptowalne jest ryzyko podlegające ocenie?), zarządzanie ryzykiem (jakie są możliwości ograniczania [nieakceptowanego] ryzyka?), komunikacja ryzyka (w jaki sposób rozumienie ryzyka i zgoda na zarządzanie nim zostaje osiągnięta?) (Renn 2006). Po drugiej stronie znajduje się percepcja ryzyka. Osoba, której grozi niebezpieczeństwo stoi w opozycji, do osoby której grozi ryzyko. Niebezpieczeństwo jest polisemicznym, bezładnym obiektem indywidualnej percepcji, jest rodzajem fałszywej świadomości. Ryzyko jest racjonalne i kalkulowalne, zobiektywizowane i skolonizowane (Crawford 2004). Oznacza symboliczny porządek przewidywalności i zarządzania niepewnością, w przeciwieństwie do chaotycznego świata lęku i jałowych prób kontroli. W ten sposób ryzyko zastąpiło staromodne pojęcie grzechu, moralizując i upolityczniając poszczególne zagrożenia obecne w życiu społecznym (Douglas 1990).
Refleksja nad zagadnieniami takimi jak rytualizacja ryzyka, miary ryzyka, wiedza na temat ryzyka, percepcja i komunikacja ryzyka jest kluczowa dla zdrowia publicznego. To sprawia, że socjologiczna analiza ryzyka może stanowić niezbędny element polityki zdrowotnej, jak i podstawę lepszego zrozumienia zmian w obszarze zdrowia, zjawiska medykalizacji i wytwarzania populacji, jak również – dystansowania się decydentów politycznych od kluczowych decyzji dotyczących zdrowia i dobrostanu populacji.
