Wiek XX określony został „wiekiem migracji”, a wiek XXI wiekiem „migracji dzieci”. Niemal we wszystkich krajach europejskich widoczne są dzieci migranckie. W krajach UE-27 mamy ponad 21.8 mln migrantów spoza EU, co stanowi ok. 5% ludności, z czego udział dzieci wynosi od 30-50%. Również w Polsce z roku na rok przybywa dzieci migranckich – w 2021 roku ich liczba wynosiła ok. 54 tys., a trwająca wojna w Ukrainie w znacznym stopniu przyczyni się do zwiększenia tej liczby. Rodzi to konieczność podjęcia działań mających na celu ich integrację ze społeczeństwem, a szkoła staje się często pierwszą przestrzenią uwzględniającą tę rosnącą różnorodność kulturową, językową, społeczno-ekonomiczną i etniczną. By lepiej zrozumieć procesy włączania dzieci w system edukacyjny, przeprowadziłyśmy w ramach projektu Children Hybrid Integration: Learning Dialogue as a Way of Upgrading Policies of Participation (CHILD-UP) badania z nauczycielkami_ami, asystentkami_ami kulturowymi, pracownicami_kami socjalnymi oraz dziećmi i ich rodzicami. Punktem wyjścia było dla nas założenie dotyczące podmiotowości I sprawczości dzieci zgodnie z przyjętym „child-centred approach”. Podejście to akcentuje aktywną rolę dzieci w kształtowaniu swojej sytuacji społecznej, kreowaniu sensu życia i relacji społecznych oraz uczestniczeniu w procesach decyzyjnych (Ni Laoire i in. 2011, Tyrell 203), nie pomijając znaczenia odziaływania czynników zewnętrznych.
W referacie zaprezentowane zostaną doświadczenia dzieci migranckich w polskiej szkole. Skupimy się na tym etapie życia, który jest niezwykle ważny nie tylko dla przebiegu ich dzieciństwa, ale i dalszego życia. Dzieciństwo zostaje z jednej strony dekonstruowane przez migracje (najczęściej rodziców), a z drugiej strony rekonstruowanie i budowane przez system szkolny i relacje w szkole. Szkoła jest przestrzenią, która w fundamentalny sposób wpływa na to, kim są i jak się czują dzieci migranckie i uchodźcze, zapewniając im rozwój edukacyjny, ale także budując ich podmiotowość, poczucie własnej wartości i sprawczość. Na podstawie wywiadów indywidualnych (27) oraz zogniskowanych wywiadów grupowych (6) przeprowadzonych w Krakowie (dzieci migrantów ekonomicznych) oraz Bezwoli i Łukowie (dzieci uchodźcze) dokonamy analizy praktyk sprawczości odnoszących się do 1) możliwości podejmowania decyzji o sobie, 2) poczucia wpływu na działania szkoły, 3) możliwości tworzenia relacji społecznych zgodnie z własnymi potrzebami, 4) sposobu rozwiązywania konfliktów i problemów. Przeprowadzona analiza pozwoli nam na uchwycenie sposobu, w jaki dzieci myślą o swojej podmiotowości i sprawczości. Umożliwi także omówienie warunków instytucjonalnych mających wpływ na kształtowanie dzieci jako sprawczych aktorów, mogących decydować o swoich indywidualnych i kolektywnych praktykach w kontekście szkolnym.
Wysunięte zostaną także rekomendacje dotyczące włączania dzieci migranckich i uchodźczych w system edukacji w sposób, który pozwala na rozwój i wzmocnienie ich podmiotowości i sprawczości. Nasze badania są socjologiczną dokumentacją dzieciństwa migracyjnego powiązanego z systemem edukacji w określonym czasie i w określonych realiach społecznych, która może być przydatna profesjonalistom pracującym z dziećmi i twórcom polityk integracyjnych i migracyjnych.
