Celem referatu będzie przedstawienie wyników wywiadów przeprowadzonych z przedstawicielami wszystkich mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności kaszubskiej i śląskiej w Polsce dotyczącej problemów przygotowań oraz odbioru pytań etnicznych oraz zastosowanej techniki przeprowadzenia spisu (w formie zdalnej) w spisie powszechnym ludności w 2021 r. Będziemy się koncentrować na reakcjach środowiska mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym (kaszubskim) oraz na tych grupach etnicznych (narodowych), które pragnęły zaistnieć publicznie w trakcie spisu (w tym przede wszystkim na grupie śląskiej). Szczególną uwagę będziemy zwracać na kwestie legitymizacji spisowych pytań etnicznych z perspektywy etnicznych grup mniejszościowych (w tym postawach wobec nich przedstawicieli i organizacji uznanych mniejszości narodowych i etnicznych, a także innych grup etnicznych domagających się uznania) oraz zmianie polegającej na przejściu od badania struktury etniczno-językowej całej populacji kraju do ukazywania zróżnicowanych tożsamości etniczno-językowych mieszkańców Polski.
Dyskusje i emocje dotyczące tych kwestii pojawiły się już w naszym kraju w związku ze spisem ludności przeprowadzonym w 2002 i 2011 r. Dotyczyły one liczby i sformułowań pytań o tożsamość etniczną oraz język, stosowanej metodologii spisowej oraz publikacji ich wyników. Przedstawiciele mniejszości narodowych uważają, że problemy zaistniałe w trakcie przygotowania do obu spisów, ich realizacja i metodologia opracowania jego wyników podważała zasadność otrzymanych rezultatów oraz ich wykorzystanie do realizacji przepisów Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz języku regionalnym z 2005 r.
Podstawą referatu są wywiady przeprowadzone jesienią 2021 r. – zimą 2022 r. w ramach specjalnego seminarium badawczego w Wydziale Socjologii UW („Mniejszości narodowe i etniczne w spisie powszechnym ludności w Polsce w 2021 roku (NSP2021). Założenia, przebieg i odbiór społeczny spisowych pytań etnicznych”).