Badania nad krzyżującymi się naciskami (cross-pressures) pokazują, że poziom ekspozycji na różne, niezgodne opinie i presje wpływa na rozumienie polityki, emocjonalne reakcje czy zachowania polityczne. Popularność tego zagadnienia, którego źródeł można doszukiwać się w badaniach nad Michigańskim „lejkiem przyczynowości”, przypada na lata 50. i 60. XX wieku. Z czasem jednak zainteresowanie badaczy problematyką cross-pressures znacząco spadło. Niektórzy kwestionowali status ontologiczny zjawiska, inni wskazywali na problemy z pomiarem, czy szerzej, z badaniem krzyżujących się nacisków.
Niemniej jednak wyborcy poddani krzyżującym się naciskom są interesujący z perspektywy badań nad zachowaniami wyborczymi, ponieważ dają nam bezpośredni wgląd w ogólne procesy podejmowania decyzji. Istota zjawiska sprowadza się do wewnętrznych norm i konfliktów wartości na poziomie indywidualnym. Podczas kampanii i wyborów konflikty te mogą przekładać się na absencją wyborczą, odkładanie lub zmianę decyzji, na kogo głosować.
Koncepcja krzyżujących się nacisków wydaje się dobrze wyjaśniać sytuację polityczną w spolaryzowanych demokracjach, takich jak Polska, gdzie konflikt oparty na wartościach wzmacnia uprzedzenia wewnątrz i międzygrupowe, sprawiając, że tożsamości społeczne silniej wpływają na postawy i zachowania polityczne.
Celem niniejszego artykułu jest: po pierwsze, zaproponowanie trzech ujęć (i operacjonalizacji) krzyżujących się nacisków; po drugie, powiązanie zjawiska z rodzajem ustroju politycznego, w celu ujawnienia jego skutków w pogarszającej się pod względem jakości (polskiej) demokracji. Trzy ujęcia krzyżujących się nacisków obejmują większość opisywanych i badanych dotychczas sposobów podejścia do tego zjawiska. Przyjmujemy więc, że jednostki „pod presją krzyżową” mogą być traktowane jako takie, ponieważ: (a) zajmują przeciwstawne stanowiska w odniesieniu do istotnych problemów obecnych w debacie publicznej, (b) należą do skonfliktowanych ze sobą grup, (c) ich najbliższe otoczenie, oczekuje, że będą wspierać różne partie polityczne.
Główna hipoteza, którą będziemy weryfikować mówi, że w stosunkowo skonsolidowanej i jakościowej demokracji, w której w relacjach między obywatelami a elitami politycznymi dominują programowe (nie klientelistyczne) powiązania, źródłem krzyżujących się nacisków będą przede wszystkim obecne w debacie publicznej problemy uznawane za ważne i wymagające rozwiązania, podczas gdy w warunkach erozji demokracji i pogarszającej się jakości demokratycznej wspólnoty politycznej, w której dominują powiązania klientelistyczne/nepotyczne, ujawnia się wpływ krzyżujących się nacisków związanych z tożsamością. Innymi słowy, w wadliwych demokracjach zmniejsza się znaczenie krzyżujących się nacisków typu (a), zwiększa się natomiast wpływ krzyżujących się nacisków typu (b) i (c) na postawy i zachowania polityczne. Oczywiście możliwe są różnice pomiędzy elektoratami poszczególnych partii, jako że partie o charakterze klientelistycznym, dążące do osłabienia liberalnych mechanizmów demokratycznej kontroli, prawdopodobnie będą przyciągać zwolenników niezależnie od mechanizmów krzyżujących się nacisków, zwłaszcza tych odnoszących się do sprzecznych interesów.
Podstawą do weryfikacji hipotez będą dane Polskiego Generalnego Studium Wyborczego. Badanie jest klasycznym studium porównawczym w czasie, zestawiający okres polityczny przed 2015 r. ze zdominowanym przez PiS okresem po roku 2015.