Rok 2020 zapisze się jako przełomowy, głównie ze względu na pojawienie się realnego zagrożenia dla zdrowia i życia w postaci pandemii COVID-19. Problem, który w bardzo krótkim czasie stał się globalny pociągnął za sobą szereg konsekwencji, spowodowanych stopniowym wprowadzaniem przez poszczególne rządy państwowe obostrzeń i restrykcji, mających na celu zminimalizowanie transmisji koronawirusa. Skutki pandemii odczuli również badacze społeczni, którzy w obliczu trudności (związanych choćby z dotarciem do respondentów) musieli zredefiniować założenia planowanych przedsięwzięć.

W wystąpieniu chciałbym podzielić się własnymi przemyśleniami i spostrzeżeniami dotyczącymi konieczności wprowadzenia zmian w metodologii zrealizowanego projektu, w którym brałem udział jako jeden z kierowników. Tematem przedsięwzięcia było lokalne zróżnicowanie religijne i jego dynamika społeczna i kulturowa, występujące w gminie Brzeziny. Badanie zostało zrealizowane we wrześniu 2020 roku (pomiędzy tzw. pierwszą i drugą falą pandemii w Polsce) i było połączone z wyjazdem studentów jednej z warszawskich uczelni, którzy w tym czasie odbywali praktyki zawodowe. W projekcie wykorzystano kilka wybranych technik i metod badawczych: obserwację uczestniczącą, indywidualne wywiady pogłębione i wywiady kwestionariuszowe oraz zogniskowane wywiady grupowe (minigrupy). Każda z nich wymagała wprowadzenia pewnych modyfikacji zarówno w fazie konceptualizacji, jak i terenowej.

Wybrane problemy, które zostaną szerzej omówione dotyczą:
• Zapewnienia środków ochrony uczestnikom obozu naukowo-badawczego i respondentom, czyli płynu do dezynfekcji rąk i maseczek.
• Obaw wśród badanych przed spotkaniem face-to-face z badaczami-studentami.
• Wykorzystywania sytuacji pandemicznej do odmowy uczestnictwa w rozmowie/spotkaniu.
• Zmian schematów doboru respondentów spełniających określone kryteria, zwłaszcza na etapie rekrutacji do zogniskowanych wywiadów grupowych.
• Konstrukcji minigrup zamiast klasycznych wywiadów fokusowych.
• Modyfikacji narzędzi badawczych.
• Komplikacji związanych z dotarciem do respondentów (przykładowo konieczności odbywania przez nich kwarantanny i przebywania w izolacji).
• Nałożenia się niedogodności związanych z małą liczebnością interesujących badaczy grup wśród wyznawców mariawityzmu.
• Tzw. „rezygnacji w ostatniej chwili” z uczestnictwa w wywiadzie/dyskusji.
• Występowania dodatkowych trudności na płaszczyźnie etycznej i emocjonalnej.

W referacie zostaną ponadto poruszone wątki, odnoszące się do:
• Praktycznych rozwiązań badawczych w projekcie zorientowanym na poznanie: relacji w zróżnicowanej kulturowo społeczności lokalnej oraz pierwszych skutków pandemii w życiu respondentów.
• Zmian w postrzeganiu i wykorzystywaniu badań terenowych.
• Dalszych perspektyw realizacji przedsięwzięć badawczych w reżimie sanitarnym.
• Edukacji kolejnych pokoleń studentów i kształtowania ich postaw etycznych wobec szeroko pojętego terenu, a zwłaszcza respondentów i interlokutorów.