Pandemia COVID-19 wywołała zmianę społeczną, na którą warto spojrzeć z perspektywy lokalnej, w tym środowisk wiejskich. Znaczącym zbiorowym aktorem w społecznościach lokalnych są podmioty szeroko rozumianego III sektora, które w sytuacji pandemii, a tym samym zmiany i niepewności poszukiwały (i nadal poszukują) nowych (przeobrażonych) form sprawczości. Elastyczność w działaniu i nowatorskie odpowiedzi na zmienioną rzeczywistość idą w parze z próbami podtrzymywania dotychczasowego porządku społecznego, w tym tradycyjnych form działania, kooperacji, opartych na wspólnych symbolach, wartościach, zwyczajach, interesach. Swoiste balansowanie między stałością a zmianą w obszarze lokalnej aktywności społecznej, a co za tym idzie – zróżnicowane i przeobrażane formy i treści działania oraz konfiguracje aktywnych aktorów, zaprezentowane będzie na przykładzie kilku pomorskich wsi. Społeczności wiejskie, będące przedmiotem własnych badań terenowych, położone są w trzech odrębnych subregionach województwa pomorskiego, a łączy je peryferyjne położenie i socjogeneza społeczności (ludność napływowa po II wojnie światowej). Główne wnioski zaprezentowane w referacie dotyczą okresów lokalnych aktywności w warunkach poluzowanych obostrzeń.
Pandemia uwypukliła znaczenie sieci współpracy i zbiorowych działań, także nieformalnych, w badanych środowiskach wiejskich, na plan dalszy odsuwając poszczególne organizacje i instytucje. Tym samym punktem centralnym analizy jest aktywność społeczna, objawiająca się różnorodnymi działaniami na poziomie lokalnym i mikrolokalnym. Stan kryzysu uwypuklił także rolę lokalnych (formalnych i nieformalnych) liderów oraz społeczne oczekiwania w stosunku do nich. Są oni odpowiedzialni zarówno za „trwanie” sfery aktywności lokalnej, jak i za inicjowanie oraz wdrażanie zmian.
Pandemia uwydatniła także znaczenie i role działań o charakterze wspólnotowym, na plan dalszy stawiając treści aktywności, a podkreślając wspólne bycie razem i działanie. Objawia się to dużą mobilizacją w momentach luzowania obostrzeń, a także próbą wyjścia poza dotychczasowe schematy działań. Mają one odpowiadać na aktualne potrzeby mniej lub bardziej wynikające z sytuacji pandemicznej, a także umożliwiać funkcjonowanie w nowych warunkach formalnych obostrzeń (często w nowatorskich formach).
Wzmożona aktywność, tak pod względem intensyfikacji działań, jak i wzrostu liczby zaangażowanych mieszkańców (także zazwyczaj biernych) dotyczy przede wszystkim inicjatyw „konkretnych”, których efekty widać gołym okiem. Są to działania pomocowe, niekoniecznie związane bezpośrednio z potrzebami pandemicznymi. Zauważany jest także renesans tzw. czynów społecznych, np. w formie rewitalizacji przestrzeni wspólnej.
Sytuacja pandemii, pomimo wielu braków i niedogodności typowych dla środowisk wiejskich (np. słaby dostęp do Internetu czy brak transportu publicznego) w dużej mierze podkreśla walory środowiska wiejskiego. Dowartościowanie wsi, a także kojarzonych z nią wartości, które uwypukliły działania lokalne w czasie pandemii, zostało niejako potwierdzone także poprzez nowych aktorów – mieszkańców miast, którzy na stałe bądź okresowo zdecydowali się na przebywanie (i czasami lokalną aktywność) w środowisku wiejskim.