Celem wystąpienia jest analiza strategii wyborów religijnych imigrantów i uchodźców ukraińskich w Polsce w okresie istotnych przeobrażeń społeczno-politycznych w Ukrainie w sytuacji wojny rosyjsko-ukraińskiej trwającej od 2014 r.. W Polsce według szacunków na koniec 2021 r. przebywać mogło około 1-1,3 miliona imigrantów ukraińskich (Jaroszewicz, 2018; Stepaniuk, 2020; GUS, 2020; Górny, 2021). Eskalacja działań wojennych w styczniu 2022 r. spowodowała ucieczkę z Ukrainy milionów jej obywateli do Polski oraz państw sąsiednich. Znaczna część z nich osiedli się w Polsce na stałe.
Społeczeństwo ukraińskie, którego pełna struktura jest reprezentowana wśród imigrantów i uchodźców nie jest homogeniczne pod względem religijnym oraz tożsamościowym. Chociaż większość stanowią osoby identyfikujące się z prawosławiem to instytucjonalnie prawosławie od 1991 r. jest w Ukrainie wewnętrznie podzielone. Podziały wewnątrzprawosławne mają źródła polityczne, kulturowe, cywilizacyjne oraz są efektem rywalizacji dwóch narracji tożsamościowych i aksjologicznych: prorosyjskiej (odwołującej się do wspólnoty „wszechruskiej”), reprezentowanej przez Ukraiński Kościół Prawosławny Moskiewskiego Patriarchatu (UKP-MP) oraz narodowej ukraińskiej, reprezentowanej przez Ukraiński Kościół Prawosławny Kijowskiego Patriarchatu (UKP-KP), Ukraiński Autokefaliczny Kościół Prawosławny (UAKP) oraz powstały w grudniu 2018 r. na gruncie UKP-KP, UAKP i części UKP-MP, Prawosławny Kościół Ukrainy (PKU). Ponadto funkcjonuje Ukraiński Kościół Grekokatolicki (UKGK). Znaczny odsetek w społeczeństwie ukraińskim stanowią obywatele nieprzynależący do żadnego z kościołów („po prostu prawosławni” ) i ateiści. Dynamika życia religijnego i podziały religijne znajdują odzwierciedlenie w odmiennych typach religijności i tożsamości Ukraińców (Badania Centrum Razumkowa, 2010-2021; Paraszczewin, 2009; Jekaterynczuk, 2020).
Teza o prywatyzacji i indywidualizacji religii nie znajduje potwierdzenia w odniesieniu do społeczeństw Europy Środkowo-Wschodniej. Liczni autorzy polscy, ukraińscy oraz zachodni podkreślają siłę religii jako źródła tożsamości zbiorowych w tym regionie (Casanova, 2017; Casanova, 2019; Zachhuber, 2020; Baluk, Doroshko, 2020; Tatarenko, 2017). Zakładam, że religia, która w sytuacji przed wyjazdem nie musiała stanowić ważnego elementu w życiu obywateli Ukrainy, jako swoisty „kapitał religijny” może zyskiwać na znaczeniu na obczyźnie (Stawiński, 2018). Jako czynnik chroniący tożsamość może on pełnić funkcję buforową (bonding capital) – skierowany jest wtedy na budowanie więzi z grupą pochodzenia lub pomostową (bridging capital) – stanowiąc pomost między imigrantami i uchodźcami a społecznościami tubylczymi (Garcia-Muñoz, Neuman, 2013). Celem wystąpienia jest wstępna analiza strategii wyborów religijnych, religijności i tożsamości migrantów w oparciu o badania własne autora.
Szczególnie interesujące wydaje się ustalenie:
1. typów religijności (indywidualna, zinstytucjonalizowana) wśród imigrantów i uchodźców ukraińskich w Polsce;
2. kryteriów wyboru przez nich wspólnoty religijnej: rzymskokatolickiej, prawosławnej, grekokatolickiej lub innej (tożsamościowe, ekonomiczne, inne);
3. funkcji pełnionych przez daną wspólnotę religijną dla imigranta i uchodźcy;
4. potencjału adaptacyjnego, integracyjnego, asymilacyjnego poszczególnych kościołów w Polsce wobec imigrantów i uchodźców z Ukrainy.