Dariusz Wojakowski – profesor uczelni na Wydziale Humanistycznym AGH w Krakowie. Zainteresowania badawcze: stosunki etniczne i międzykulturowe, badania pogranicza, badania społeczności lokalnych, metodologia jakościową. Główne obszary pracy terenowej to społeczności lokalne w południowo-wschodniej Polsce i zachodniej Ukrainie oraz grupy imigrantów w Polsce. W ostatnich pięciu publikacje na temat rezyliencji pogranicznych społeczności lokalnych, antropologicznej analizy strategii marki terytorialnej, pogranicza oraz metodologii jakościowej ukazały się w Polsce („Pogranicze. Studia Społeczne”; „Konteksty”), Słowacji („Sociologia. Slovak Sociological Review”), Portugalii („Regional Science, Policy and Practice”) i USA.
Granice państwowe – o trwałości pewnego złudzenia
Granice państwowe stają się obecnie zjawiskiem tyleż nieoczywistym, co znaczącym. Natura granic państwowych jest źródłem budowania teorii socjologicznych (koncepcja borderscapes) i jednocześnie narzędziem działań politycznych (co uwidoczniło się w pandemii COVID-19). Granicę państwową można też rozpatrywać w kontekście wytwarzania społecznej koncepcji granicy jako takiej – pojawia się w tym procesie jako fenomen, który produkuje/podtrzymuje konceptualne wizje materialności granicy w ogóle. Wizje te opierają się na zdroworozsądkowych założeniach rzeczywistości fizycznej i kartezjańskiej koncepcji res extensa. Granica państwowa będąc pochodną wyobrażeń kartezjańskich staje się uzewnętrznionym wzorcem wprowadzonych filozoficznie uproszczeń: wzorcem dla myślenia o granicach społecznych i kategoriach poznawczych. Równocześnie na granicach państwowych dokonują się społeczne procesy wytwarzania tych właśnie granic i ich podtrzymywania. Są one źródłem różnicowania koncepcji granic i napięcia w społecznej instytucjonalizacji granic państwowych. Dyskurs naukowy rozpoznając różnorodność praktykowanych przez aktorów społecznych wizji granicy jest obszarem dekonstrukcji koncepcji granicy państwowej. Pojawia się pytanie, w jakim zakresie owa dekonstrukcja może być wykorzystana do przemiany idei granicy w ogóle? Granice przepuszczalne i porowate, obszary transgraniczne i przestrzenie transnarodowe, to kategorie wzmacniające koncepcje rzeczywistości składającej się z obiektów relacyjnych, zmiennych i przenikających się. Kategorie te mają charakter paradoksalny: stosowane w nich przymiotniki mają na celu zawieszenie/zanegowanie cech przypisywanych granicy jako takiej. Zatem idealna granica – absolutnie rozdzielająca rzeczy, czy terytoria – zastosowana do społecznego świata inaczej niż Weberowski typ idealny nie miałaby wartości analitycznej i poznawczej. Jej zaistnienie odcina rzeczywistości społeczne uniemożliwiając z założenia komunikację między nimi. Współczesność wskazuje jednak, że słabość poznawcza takiego rozumienia granicy nie umniejsza jego wartości jako narzędzia władzy.